Pierwszy gród obronny w średniowiecznym Siewierzu istniał już w XII
stuleciu i był położony na południowy wschód od dzisiejszego miasta.
Przypuszczalnie już wtedy stanowił on siedzibę kasztelani, dokumenty
bowiem wymieniają imiona dwóch pierwszych kasztelanów siewierskich:
Jakseli i Wawrzyńca. W połowie XIII wieku, prawdopodobnie na skutek
najazdów tatarskich drewniany dwór
przeniesiono w chronioną rzeką i
rozległymi bagnami dolinę Czarnej Przemszy. Sto lat później książę
cieszyński Kazimierz zbudował w tym miejscu zamek, w całości jeszcze
wykonany z drewna. Warownia pozostawała w rękach książąt śląskich do
połowy XV stulecia. 30 grudnia 1443 roku borykający się z problemami
finansowymi książę cieszyński Władysław sprzedał ją wraz z ziemią
siewierską biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Świeżo
upieczony właściciel nie zdążył się jeszcze nasmakować swym nowym
nabytkiem, kiedy ubiegł go zazdrosny książę raciborski Mikołaj V
Przemyślida, który poważnie rozczarowany faktem, że spadek po
bezdzietnym Władysławie przeszedł mu koło nosa, zbrojnie zajął warownię.
W wyniku trwających ponad rok negocjacji w czerwcu 1445 budowla
powróciła na własność biskupa. Mniej więcej w tym czasie powstały jej
pierwsze murowane fragmenty, które stopniowo zastępowały zabudowę
drewnianą. Zamek pełnił odtąd funkcję letniej rezydencji biskupów
krakowskich, a ziemia siewierska stanowiła częściowo autonomiczną
jednostkę terytorialną na prawach księstwa, posiadającego własną
gospodarkę, finanse i surowe prawo egzekwowane przez miejscowego kata, o
czym świadczy powiedzenie Kradnij, zabijaj, ale Siewierz omijaj. Od
1486 roku biskup Jan Rzeszewski zaczął oficjalnie używać tytułu księcia
siewierskiego. Druga połowa XV wieku i cały wiek XVI to okres względnego
spokoju i pomyślności dla kościelnej warowni, która poddana została w
tym czasie wielu przeobrażeniom. W jej rozbudowę zaangażowali się
rezydujący tam biskupi: Jan Konarski, Piotr Tomicki, Jan Latalski,
Andrzej Zebrzydowski, Filip Padniewski i Franciszek Krasiński, którzy
rządzili diecezją krakowską w przeciągu całego XVI stulecia. Posiadająca
bardzo duży potencjał militarny twierdza podupadła w szarganym zarazami
oraz konfliktami zbrojnymi wieku XVII. W czasie szwedzkiego potopu w
Siewierzu schroniły się wojska hetmana Stefana Czarneckiego i fakt ten
stanowił sprzyjający pretekst dla zajęcia przez Szwedów neutralnego
dotychczas księstwa. Zniszczony przez nich zamek odbudował w latach
1681-89 biskup Jan Małachowski. W wyniku prowadzonych pod jego
kierunkiem prac obiekt stracił wiele ze swego militarnego charakteru,
przeistaczając się w umocnioną reprezentacyjną rezydencję. Zaniedbywany,
pozbawiony politycznego i militarnego znaczenia gmach chylił się jednak
nieuchronnie ku upadkowi. Jeszcze w okresie 1720-32 ówczesny właściciel
biskup Felicjan Szaniawski podjął próbę ratowania zamku, ale kolejne
inwentarze (1732, 1746, 1758, 1788) bezlitośnie rejestrowały proces jego
upadku. W 1790 roku Sejm Wielki zadecydował, że istniejące trzy i pół
wieku Księstwo Siewierskie przestało istnieć. Dziesięć lat później
ostatni jego władca, książę biskup Feliks Paweł Turski porzucił
zrujnowaną już wówczas budowlę, która od tej chwili była niezamieszkana.
W czasie wojen napoleońskich wykorzystywano ją jeszcze do celów
wojskowych, ale całkowicie zdewastowaną i poważnie uszkodzoną
ostatecznie opuszczono w pierwszej połowie XIX stulecia. Trwający
przeszło sto kolejnych lat rozkład powstrzymały dopiero zainicjowane w
latach 50-ych ubiegłego wieku i z przerwami kontynuowane do dnia
dzisiejszego prace zabezpieczająco-remontowe.Pierwotny, XIV-wieczny
zamek zbudowany został na sztucznie usypanej platformie i otoczony
ziemnym wałem, biegnącym po jej krawędziach. Posiadał on zapewne plan
nieregularny z jednotraktowymi, drewnianymi budynkami mieszkalnymi,
usytuowanymi przy wschodniej kurtynie. Pierwsze murowane elementy zamku
przypuszczalnie pochodzą z okresu 1420-1450*. W południowej części
dziedzińca wzniesiono wówczas okrągłą wieżę o średnicy ok. 9 metrów i
przystąpiono do budowy muru obwodowego w miejsce istniejącego dotychczas
ziemnego wału. Wjazd na teren dziedzińca prowadził południową partią
obwodu i wzmocniony został osłaniającym go budynkiem bramnym. W
kolejnych latach dokonano dalszych przekształceń zespołu obronnego,
m.in. przebito nową bramę od strony północnej i ubezpieczono ją,
wznosząc na przełomie XV i XVI wieku kamienno-ceglaną wieżę.
Działalności bp. Jana Konarskiego przypisuje się powstanie pierwszych
murowanych budynków mieszkalnych. Prawdopodobnie w latach 30-ych XVI
wieku rozebrano gotycką wieżę, a pozyskany w ten sposób materiał użyty
został do wzniesienia wschodniego, zachodniego i reprezentacyjnego
południowego skrzydła zamku. Budowla uzyskała wówczas charakter
renesansowej rezydencji z
otoczonym krużgankami dziedzińcem.
Przekształcono również północną wieżę bramną, podwyższając ją o
ośmioboczną nadbudowę i przebijając nowe otwory wejściowe: furtę dla
pieszych o szerokości 80 centymetrów i szeroką bramę dla jazdy konnej i
dla wozów. Siedziba nie posiadała wtedy jeszcze odpowiednich dla swej
epoki urządzeń militarnych i dopiero w 1575 roku biskup Franciszek
Krasiński podjął prace zmierzające do wzmocnienia obronności zamku.
Otoczono go nowym, dodatkowym murem, międzymurze wypełniając ziemią. Tym
sposobem powstał taras artyleryjski, wyposażony w 10 dział. Zbudowano
też charakterystyczne, dwukondygnacyjne przedbramie; wzniesiony na
planie prostokąta o półkolistym zamknięciu, zaopatrzony w moździerze
barbakan bronił dostępu do bramy właściwej, prowadzącej bezpośrednio na
dziedziniec. Jego kondygnacje wyposażone były w strzelnice przystosowane
do broni palnej i umożliwiające zastosowanie ostrzału flankowego.
Wyższy poziom przedbramia stanowił chodnik dla straży oraz przełom
wiążący bramę wjazdową z mostem. Barbakan połączono z murami
wzmacniającymi nasyp ziemny, mający za zadanie utrudnić podejście do
zamku. Całość założenia otoczono fosą i oddzielonymi od niej wałem
rozlewiskami rzeki Czarnej Przemszy. Ostateczną formę nadała rezydencji
odbudowa przeprowadzona po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów (m.in.
w latach 1720-32 wieżę bramną przykryto cebulastym barokowym hełmem). W
wyyniku prowadzonej od przeszło półwiecza konserwacji siewierski zamek
stanowi obecnie tzw. trwałą ruinę z zachowanym pełnym obwodem murów,
wieżą bramną i zrekonstruowanym barbakanem. Do czasów współczesnych
przetrwały nieliczne oryginalne elementy zdobnej kamieniarki
(kolumienki, dekoracyjne obramowania okien). Okazyjnie da się wejść do
środka (czy zamek otwarty jest na co dzień, tego nie wiem). Ruina
usytuowana jest we wschodniej części miasta i wraz z przylegającymi do
niej terenami zielonymi stanowi obszar rekreacji dla umęczonych
codziennym życiem
DAWNIEJ
0 Komentarzy