Kopice - willa

 

Willa zarządcy kopickiego majątku.

 

DAWNIEJ

 

Lubień - pałac z XVIII w.

Już w 1521 r., w miejscu dzisiejszego dworu na wyspie, istniał zamek lub dwór obronny. Generalna przebudowa nastąpiła na początku XVII w. i w 1898 r., kiedy to założenie straciło wiele ze swych oryginalnych elementów. Kamienne gzymsy i obramienia okienne zastąpiono betonowymi odlewami i dobudowano nowe, północno – wschodnie skrzydło. Do 1945 r. Lubień znajdował się w rękach rodziny baronów (od 18 października 1861 r. hrabiów) von Rothkirsch und Trach za sprawą małżeństwa wdowy po właścicielu z lat 1737 – 1740 (?), Hansie Ernscie von Schweinischen. Wdowa, Eleonora Charlotte z domu von Rothkirsch wyszła bowiem, w roku 1740, za Johanna Wenzla von Trach. Po II wojnie światowej dwór został przeznaczony na mieszkania prywatne. Po znacznym zdewastowaniu obiektu, mieszkańców wysiedlono. Od 1989 r. znajduje się w rękach, drugiego już, właściciela prywatnego. Mimo wcześniejszych prób przeprowadzania remontu, dwór obecnie jest opuszczony i niszczeje, a w ciepłe, letnie dni komary mnożące się w fosie wokół niego mogą uprzykrzyć życie nawet najbardziej zainteresowanemu zapaleńcowi........ 

DAWNIEJ

 

Marczyce - Zamek myśliwski z 1842r.

 

Na Grodnej górze wzniesiono ok. roku 1806 wieżę w formach neogotyckich, która była schronem myśliwskim i wieżą widokową. W roku 1842 obiekt przebudowano do kształtu obecnie widocznego. Forma neogotycka pałacu była w ówczesnych czasach niezwykłe modna, była wyrazem sentymentalnego upodobania do komponowania miejsc nastrojowych, pełnych poetyckiej symboliki. Powstanie wieży prawdopodobnie wynikało z zazdrości Henryka von Reuss w stosunku do rodowego zamku Chojnik Schaffgotschów. Obiekt na planie kwadratu. Murowany z cegły i dużych nieregularnych bloków kamiennych. Bryła zwarta, masywna od strony północno-wschodniej okrągła wieża. W narożu północno-zachodnim narożniku ulokowano przyporę. Obiekt nakryty był dwuspadowym dachem. Ściany północna i południowa zwieńczone trójkątnymi szczytami z blankami. Na elewacjach otwory okienne o różnych rozmiarach i formach i zwieńczeniach: łukami odcinkowymi, Tudorów, w wieży otwory szczelinowe. Do wnętrza prowadziły schody znajdujące się po stronie zachodniej. Wnętrze składało się z dwóch pomieszczeń. Pomieszczenia przekryte były sklepieniami. Szyby zamku były malowane. Obecnie zamek jest w ruinie. Zachowane są ściany obwodowe oraz wieża. Brak przekryć poziomych. 

DAWNIEJ

 

Smoleń - zamek - XIV w.

 

Faza I (zamek górny)

Zamek został wzniesiony w stylu gotyckim w połowie XIV w., najprawdopodobniej przez Ottona z Pilczy herbu Topór i zastąpił istniejącą tu być może wcześniej drewnianą strażnicę. Pierwszy zamek składał się z murów obwodowych biegnących wokół skalnej platformy, budynku mieszkalnego we wschodniej części i cylindrycznej wieży (stołpu) o średnicy ok. 7,5 m. Wejście do stołpu znajdowało się na wysokości kilku metrów (dzisiejsze wejście na poziomie gruntu powstało znacznie później).

Faza II (zamek wschodni)

Otton z Pilczy i jego żona Jadwiga z Melsztyna po 1350 r. wznieśli na wschód od zamku górnego zamek dolny składający się z kamiennego muru obronnego o grubości do 2 metrów założonego na planie pięciokąta. Na teren zamku dolnego wjeżdżało się przez zachowaną do dzisiaj gotycka ostrołukową bramę, w której znajdują się widoczne wgłębienia służące do spuszczania brony. Być może w tej części zamku znajdowała się wzmacniająca obronę wieża.

W południowo-wschodniej części tego dziedzińca na skale mury niespodziewanie załamują się kilkukrotnie, co wskazuje na prawdopodobne istnienie w tym miejscu wieży obserwacyjnej założonej na planie zbliżonym do prostokąta.

Na dziedzińcu zamkowym znajduje się studnia, którą według tradycji wykuć mieli jeńcy tatarscy, a jej głębokość miała wynosić 200 m (inne źródła podają 100 m – tak naprawdę nie wiadomo, są to wyłącznie dywagacje, studnia obecnie jest zasypana do głębokości 26 m). 

Faza III (zamek zachodni)

Prawdopodobnie Elżbieta Granowska lub jej syn Jan Pilecki po 1450 r. na zachód od zamku górnego zbudowali zachodnią część zamku dolnego połączona z zamkiem górnym murem biegnącym po skale. Wjazd na dziedziniec prowadził od strony południowej. W tej części zachowały się ślady budynku mieszkalnego z oknami ostrołukowymi i pozostałości bramy. 

 

DAWNIEJ

 

 

Minkowskie - pałac z 1784r.

Generał pruski Fryderyk Wilhelm von Seydlitz. po 1765 r. rozpoczął wznoszenie rokokowego pałacu, nawiązującego do rezydencji w Sanssouci. Generał zmarł w 1773 r., a budowę zakończono dopiero w 1784 r. dla Wilhelminy Albertyny Mączyńskiej. Później pałac należał do rodzin von Henneberg i von Prittwitz. W 1851 r. Moryc Karol von Prittwitz sprzedał majątek hrabiemu Karolowi Aleksandrowi von Wartensleben.

Rokokowy pałac przebudowany około 1900 i 1917 r. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, na wysoko sklepionych piwnicach, parterowy, z piętrową częścią środkową, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Fasada (elewacja południowa) trzynastoosiowa, z centralnym wgłębionym portykiem podtrzymującym balkon. Nad trzema środkowymi osiami fasady trójkątny przyczółek. Elewacja ogrodowa jedenastoosiowa z półkolistym dwukondygnacjowym ryzalitem na osi, zwieńczonym tarasem. Od zachodu do pałacu przylega dwukondygnacyjne skrzydło gospodarcze, przebudowane na budynek mieszkalny. Elewacja wschodnia przekształcona w 1917 r. poprzez dostawienie piętrowej przybudówki. Z elewacji budynku w znacznym stopniu odpadły tynki i ozdobne detale. Pozostały fragmenty boniowania, prostokątne obramowania otworów okiennych, pojedyncze i podwójne pilastry z głowicami o rokokowej dekoracji, jońskie pilastry w wielkim porządku na ryzalicie w elewacji ogrodowej, kartusze herbowe nad wejściem w fasadzie i elewacji północnej. Wnętrza w układzie dwutraktowym, z salonem i sienią z klatką schodową na osi. Piwnice sklepione żaglasto, w pozostałych pomieszczeniach sufity z dekoracją fasetową. Z dawnego wyposażenia wnętrz przetrwała część kominków i stolarki z XVIII w.

Od północy do pałacu przylega park geometryczny, przecięty kanałem. W parku znajduje się neogotycka kaplica grobowa z 1873 r. W części krajobrazowej parku romantyczne ruiny i grobowiec generała von Seydlitza. Na północny zachód od rezydencji dawny folwark z budynkami z XIX w. usytuowanymi wokół dziedzińca gospodarczego. Pałac wraz z częścią parku jest własnością prywatną, teren ogrodzony, budynek można zobaczyć tylko z zewnątrz.. Zespół pałacowy w Minkowskim został wpisany do rejestru zabytków.

DAWNIEJ

Siewierz - zamek - XV w.

 

Pierwszy gród obronny w średniowiecznym Siewierzu istniał już w XII stuleciu i był położony na południowy wschód od dzisiejszego miasta. Przypuszczalnie już wtedy stanowił on siedzibę kasztelani, dokumenty bowiem wymieniają imiona dwóch pierwszych kasztelanów siewierskich: Jakseli i Wawrzyńca. W połowie XIII wieku, prawdopodobnie na skutek najazdów tatarskich drewniany dwór

przeniesiono w chronioną rzeką i rozległymi bagnami dolinę Czarnej Przemszy. Sto lat później książę cieszyński Kazimierz zbudował w tym miejscu zamek, w całości jeszcze wykonany z drewna. Warownia pozostawała w rękach książąt śląskich do połowy XV stulecia. 30 grudnia 1443 roku borykający się z problemami finansowymi książę cieszyński Władysław sprzedał ją wraz z ziemią siewierską biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Świeżo upieczony właściciel nie zdążył się jeszcze nasmakować swym nowym nabytkiem, kiedy ubiegł go zazdrosny książę raciborski Mikołaj V Przemyślida, który poważnie rozczarowany faktem, że spadek po bezdzietnym Władysławie przeszedł mu koło nosa, zbrojnie zajął warownię. W wyniku trwających ponad rok negocjacji w czerwcu 1445 budowla powróciła na własność biskupa. Mniej więcej w tym czasie powstały jej pierwsze murowane fragmenty, które stopniowo zastępowały zabudowę drewnianą. Zamek pełnił odtąd funkcję letniej rezydencji biskupów krakowskich, a ziemia siewierska stanowiła częściowo autonomiczną jednostkę terytorialną na prawach księstwa, posiadającego własną gospodarkę, finanse i surowe prawo egzekwowane przez miejscowego kata, o czym świadczy powiedzenie Kradnij, zabijaj, ale Siewierz omijaj. Od 1486 roku biskup Jan Rzeszewski zaczął oficjalnie używać tytułu księcia siewierskiego. Druga połowa XV wieku i cały wiek XVI to okres względnego spokoju i pomyślności dla kościelnej warowni, która poddana została w tym czasie wielu przeobrażeniom. W jej rozbudowę zaangażowali się rezydujący tam biskupi: Jan Konarski, Piotr Tomicki, Jan Latalski, Andrzej Zebrzydowski, Filip Padniewski i Franciszek Krasiński, którzy rządzili diecezją krakowską w przeciągu całego XVI stulecia. Posiadająca bardzo duży potencjał militarny twierdza podupadła w szarganym zarazami oraz konfliktami zbrojnymi wieku XVII. W czasie szwedzkiego potopu w Siewierzu schroniły się wojska hetmana Stefana Czarneckiego i fakt ten stanowił sprzyjający pretekst dla zajęcia przez Szwedów neutralnego dotychczas księstwa. Zniszczony przez nich zamek odbudował w latach 1681-89 biskup Jan Małachowski. W wyniku prowadzonych pod jego kierunkiem prac obiekt stracił wiele ze swego militarnego charakteru, przeistaczając się w umocnioną reprezentacyjną rezydencję. Zaniedbywany, pozbawiony politycznego i militarnego znaczenia gmach chylił się jednak nieuchronnie ku upadkowi. Jeszcze w okresie 1720-32 ówczesny właściciel biskup Felicjan Szaniawski podjął próbę ratowania zamku, ale kolejne inwentarze (1732, 1746, 1758, 1788) bezlitośnie rejestrowały proces jego upadku. W 1790 roku Sejm Wielki zadecydował, że istniejące trzy i pół wieku Księstwo Siewierskie przestało istnieć. Dziesięć lat później ostatni jego władca, książę biskup Feliks Paweł Turski porzucił zrujnowaną już wówczas budowlę, która od tej chwili była niezamieszkana. W czasie wojen napoleońskich wykorzystywano ją jeszcze do celów wojskowych, ale całkowicie zdewastowaną i poważnie uszkodzoną ostatecznie opuszczono w pierwszej połowie XIX stulecia. Trwający przeszło sto kolejnych lat rozkład powstrzymały dopiero zainicjowane w latach 50-ych ubiegłego wieku i z przerwami kontynuowane do dnia dzisiejszego prace zabezpieczająco-remontowe.Pierwotny, XIV-wieczny zamek zbudowany został na sztucznie usypanej platformie i otoczony ziemnym wałem, biegnącym po jej krawędziach. Posiadał on zapewne plan nieregularny z jednotraktowymi, drewnianymi budynkami mieszkalnymi, usytuowanymi przy wschodniej kurtynie. Pierwsze murowane elementy zamku przypuszczalnie pochodzą z okresu 1420-1450*. W południowej części dziedzińca wzniesiono wówczas okrągłą wieżę o średnicy ok. 9 metrów i przystąpiono do budowy muru obwodowego w miejsce istniejącego dotychczas ziemnego wału. Wjazd na teren dziedzińca prowadził południową partią obwodu i wzmocniony został osłaniającym go budynkiem bramnym. W kolejnych latach dokonano dalszych przekształceń zespołu obronnego, m.in. przebito nową bramę od strony północnej i ubezpieczono ją, wznosząc na przełomie XV i XVI wieku kamienno-ceglaną wieżę. Działalności bp. Jana Konarskiego przypisuje się powstanie pierwszych murowanych budynków mieszkalnych. Prawdopodobnie w latach 30-ych XVI wieku rozebrano gotycką wieżę, a pozyskany w ten sposób materiał użyty został do wzniesienia wschodniego, zachodniego i reprezentacyjnego południowego skrzydła zamku. Budowla uzyskała wówczas charakter renesansowej rezydencji z

otoczonym krużgankami dziedzińcem. Przekształcono również północną wieżę bramną, podwyższając ją o ośmioboczną nadbudowę i przebijając nowe otwory wejściowe: furtę dla pieszych o szerokości 80 centymetrów i szeroką bramę dla jazdy konnej i dla wozów. Siedziba nie posiadała wtedy jeszcze odpowiednich dla swej epoki urządzeń militarnych i dopiero w 1575 roku biskup Franciszek Krasiński podjął prace zmierzające do wzmocnienia obronności zamku. Otoczono go nowym, dodatkowym murem, międzymurze wypełniając ziemią. Tym sposobem powstał taras artyleryjski, wyposażony w 10 dział. Zbudowano też charakterystyczne, dwukondygnacyjne przedbramie; wzniesiony na planie prostokąta o półkolistym zamknięciu, zaopatrzony w moździerze barbakan bronił dostępu do bramy właściwej, prowadzącej bezpośrednio na dziedziniec. Jego kondygnacje wyposażone były w strzelnice przystosowane do broni palnej i umożliwiające zastosowanie ostrzału flankowego. Wyższy poziom przedbramia stanowił chodnik dla straży oraz przełom wiążący bramę wjazdową z mostem. Barbakan połączono z murami wzmacniającymi nasyp ziemny, mający za zadanie utrudnić podejście do zamku. Całość założenia otoczono fosą i oddzielonymi od niej wałem rozlewiskami rzeki Czarnej Przemszy. Ostateczną formę nadała rezydencji odbudowa przeprowadzona po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów (m.in. w latach 1720-32 wieżę bramną przykryto cebulastym barokowym hełmem). W wyyniku prowadzonej od przeszło półwiecza konserwacji siewierski zamek stanowi obecnie tzw. trwałą ruinę z zachowanym pełnym obwodem murów, wieżą bramną i zrekonstruowanym barbakanem. Do czasów współczesnych przetrwały nieliczne oryginalne elementy zdobnej kamieniarki (kolumienki, dekoracyjne obramowania okien). Okazyjnie da się wejść do środka (czy zamek otwarty jest na co dzień, tego nie wiem). Ruina usytuowana jest we wschodniej części miasta i wraz z przylegającymi do niej terenami zielonymi stanowi obszar rekreacji dla umęczonych codziennym życiem 

DAWNIEJ

 

Ryczów - strażnica - XIV w.

 

W Ryczowie znajdują się ruiny strażnicy wzniesionej prawdopodobnie przez Kazimierza Wielkiego. Twierdza ta uzupełniała lukę w systemie obronnym pomiędzy zamkami w Ogrodzieńcu, w Smoleniu i w Bydlinie. Warownia funkcjonowała zaledwie do XV w., kiedy to została opuszczona, a wcześniej prawdopodobnie wysadzona w powietrze. W okresie dwudziestolecia międzywojennego na skutek obsunięcia części skały zniszczeniu uległ północno-wschodni fragment zamku. We wschodniej najwyższej części strażnicy znajdowała się 2- lub 3-piętrowa budowla, do której wchodziło się przy pomocy lin lub drabin. Możliwe też jest, że do budynku prowadził drewniany pomost. Był to budynek wniesiony na planie zbliżonego do trapezu czworoboku, w formie wieży mieszkalnej. U podnóża skały znajdował się niewielki dziedziniec z pomieszczeniami dla straży. Twierdza otoczona była fosą o szerokości 7–10 metrów. Współcześnie zachowały się fragmenty murów oraz ziemny wał otaczający skałę.

DAWNIEJ