Wprawdzie nie odnaleziono dotychczas dokumentów bezpośrednio
odnoszących się do budowy zamku w Darłowie, ale wyniki badań
archeologicznych i architektonicznych oraz przesłanki historyczne
umożliwiają datowanie powstania zamku na
II połowę XIV wieku. Był to okres panowania księcia
Bogusława V i
Elżbiety, córki
Kazimierza Wielkiego. Książę w roku
1352 zakupił od bogatej mieszczki darłowskiej -
Elżbiety von Behr - wyspę wraz z młynem, z myślą o budowie na niej warowni. Lata
1352-1372
to czas szybko postępujących prac budowlanych. W ciągu tego
dwudziestolecia wyrósł na wyspie zamek (I faza), który w swym głównym
zarysie przetrwał do dnia dzisiejszego. Dzieło Bogusława V było obiektem
tak reprezentacyjnym, że już w roku
1372 odbył się w jego murach zjazd książąt pomorskich - braci i kuzynów
Bogusława.
Faza I
Pierwotny zamek gotycki, usytuowany w południowej części miasta,
założono na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 32 x 34 metry.
Dziedziniec otoczony był murem obronnym o wysokości około 14 metrów
zwieńczonym blankami. Wjazd do zamku od strony miejskiej prowadził przez
most na kanale młyńskim i podzamcze do bramy w murze obronnym skrzydła
północnego. Nad bramą nadbudowano strzelnicę i ganek dla straży
zamkowej. Zabudowania zamkowe usytuowane były wzdłuż wschodniej
i południowej linii muru obronnego. Po wschodniej stronie bramy
północnej wybudowano trzypiętrowy budynek mieszkalny dla załogi,
połączony w parterze z dużą, czteroprzęsłową salą, przykrytą sklepieniem
gwiaździstym, która pełniła rolę sali rycerskiej. W narożniku
południowo-wschodnim posadowiono dwupiętrowy budynek mieszkalny - zwany
w źródłach „łącznikiem" (Zwischenbau) - prawdopodobnie przeznaczony dla
zarządcy książęcego. Wysunięta w kierunku południowym trzypiętrowa wieża
(o wysokości 23 metrów) z przejazdem bramnym na folwark, gospodarcze
podzamcze i zastawki do łowienia łososi pełniła funkcje obronne. Miała
ona chronić zamek, miasto i port przed niespodziewanym atakiem od
południa. Do wieży przylegało dwutraktowe skrzydło południowe -
największy i najważniejszy wówczas budynek. Mieścił on na parterze salę
reprezentacyjną, w której koncentrowało się życie zamku, a na piętrach
pomieszczenia mieszkalne rodziny książęcej. Cala komunikacja w zamku
odbywała się poprzez schody biegnące w grubości muru obwodowego. Do dziś
zachowały się dwa ciągi schodów prowadzących z parteru skrzydła
południowego do pomieszczeń w wieży: do pierwotnej kaplicy na I piętrze
oraz do pomieszczenia straży na II i książęcego skarbca na III piętrze.
Na przestrzeni
XV i XVI wieku podejmowano liczne prace
nad rozbudową i modernizacją zamku. Pomimo że kolejni Gryfici traktowali
Darłowo tylko jako siedzibę czasową, dokładali starań, by zamek
nabierał blasku i splendoru godnego książęcej rezydencji. Pierwszym
władcą, który unowocześnił system obronny i rozbudował zamek, był książę
Eryk I Pomorski. Działo się to w latach
1449-59,
gdy po utracie tronów Skandynawii stary i zgorzkniały, lecz nie mniej
wojowniczy, powrócił na swoje dziedzictwo. W obrysie pierwotnych murów
obronnych książę wybudował skrzydło zachodnie - dwukondygnacyjne
skrzydło mieszkalne - oraz opasał zamek drugim obwodem murów obronnych
(II faza).
Faza II
Mury te stanowiły być może przedpiersie wałów, na których -jak wiemy z dokumentów -
Eryk
ustawił armaty w czasie zatargu z mieszczanami darlowskimi. Małe
rozmiary dziedzińca były prawdopodobnie przyczyną dokonania przez
księcia
Bogusława X kolejnej rozbudowy zamku. Około roku
1480 rozebrano wybudowane przez
Eryka
skrzydło zachodnie. Od zewnątrz, na całej długości zachodniego muru
obwodowego, dostawiono nowe, podpiwniczone, trzykondygnacyjne skrzydło
tzw. wieprzańskie (III faza).
Faza III
Było to odtąd reprezentacyjne skrzydło mieszkalne, nazywane również domem księżnej
Zofii - „Białej Damy"
darłowskiego zamku. Mieściło ono na parterze pomieszczenia gospodarcze,
a na I i II piętrze apartamenty dworskie. Aby zwiększyć wymiary
dziedzińca, książę rozebrał także wewnętrzny trakt skrzydła
południowego, które straciło na znaczeniu - stało się siedzibą zarządcy
zamku i załogi rycerskiej. Zamek był jednak wciąż za mały dla rosnących
potrzeb dworu książęcego. Inicjatorem kolejnej rozbudowy, znacznie
zmieniającej sylwetę zamku, był w I połowie
XVI wieku książę
Barnim XI (IV faza).
Faza IV
Za jego panowania skrzydło wschodnie nadbudowano o dwie kondygnacje.
Powstały w ten sposób: sala reprezentacyjna na I piętrze (zwana także
salą przyjęć lub taneczną) i zespół apartamentów mieszkalnych na II
piętrze. Równocześnie zlikwidowano fragment dawnego budynku,
usytuowanego w narożniku północno-wschodnim, wznosząc na jego miejsce
wieżową klatkę schodową, a salę rycerską przedłużono o jedno przęsło
w kierunku północnym. Skrzydło południowe podniesiono o jedno piętro
oraz dobudowano doń spiralną klatkę schodową. Również wieża uległa
podwyższeniu o dwie kondygnacje użytkowo-obronne (do wysokości 26
metrów). Prace budowlane zainicjowane przez
Barnima XI były ostatnią, gotycką w swym charakterze fazą rozbudowy zamku. Średniowieczny zamek w ostatecznej formie z
I połowy
XVI
wieku składał się z trzech skrzydeł: wschodniego, południowego
i zachodniego (wieprzańskiego) oraz wieży bramnej, przez którą łączył
się z gospodarczym podzamczem od strony południowej. Następny etap
rozbudowy zamku podjął około roku
1571 książę
Jan Fryderyk (1542-1600).
Etap ten ograniczał się do wzniesienia po zewnętrznej stronie
północnego muru obwodowego, w miejscu dawnej bramy północnej,
czterokondygnacyjnego budynku bramnego z wystrojem renesansowym (V
faza).
Faza V
Ten niepodpiwniczony budynek mieścił w przyziemiu przejazd bramny (w
kierunku miasta) i pomieszczenia gospodarcze. Na I piętrze znajdowała
się tzw. mała jadalnia, a na II piętrze - sypialnia. Ostatnią
kondygnację zajmowała prawdopodobnie pracownia krawiecka lub mieszkanie
krawca zamkowego. Wzniesienie skrzydła północnego spowodowało
przesunięcie fosy i budowę nowego mostu zwodzonego, łączącego zamek
z miastem. Ostatnim księciem, który odbudował zamek po pożarze w
1624 r. był
Bogusław XIV.
W czasie remontu skrzydła wschodniego w pomieszczeniach na II i III
piętrze (sala „przyjęć" i „zielona") wybito duże otwory okienne w murze
obronnym. W sali „rycerskiej" zrezygnowano z odtworzenia sklepienia
gwiaździstego, zastępując je stropem belkowym. Salę przystosowano do
pełnienia funkcji sakralnej i od
1639 do
1805 roku służyła wiernym jako kaplica zamkowa p.w.
św. Elżbiety. Bogate wyposażenie kaplica zawdzięczała księżnej
Elżbiecie, żonie
Bogusława XIV, która po śmierci męża w
1637 roku przejęła zamek i okręg darłowski jako swoje wdowie uposażenie i tu aż do śmierci wiodła skromny i pobożny żywot.
lit. https://www.zamekdarlowo.pl
